Irak

Hassan

Irak, Republika Iraku (arab. العراق, Al-Iraq; جمهورية العراق, Dżumhurijjat al-Iraq, kurd. كۆماری عێراق, Komari Irak), asyr. ܩܘܛܢܝܘܬܐ ܕܥܝܪܐܩ) państwo arabskie na Bliskim Wschodzie, leżące nad Zatoką Perską.

Etymologia
Od miasta Erech/Uruk (zwanego również "Warka"), koło Eufratu. Niektórzy archeolodzy uważają Uruk za pierwszą stolicę Sumerów. Od stuleci mieszkańcy zachodniego Iranu nazywają swój region "perski Irak"

Historia
Na terenach zajmowanych przez dzisiejszy Irak, około 3500 roku p.n.e. rozwinęła się starożytna cywilizacja Sumerów (Mezopotamia), później narodziły się tam cywilizacje babilońska i asyryjska, podbite w pierwszej połowie VI w. p.n.e. przez Achemenidów. Po podbojach Aleksandra Macedońskiego w latach 334-321 p.n.e. tereny te weszły w skład jego imperium, a następnie były najważniejszą prowincją imperium Seleucydów. Następnie władali tam Partowie i Sasanidzi. W VII wieku n.e. tereny te zostały opanowane przez Arabów i stanowiły centrum arabskiego kalifatu. Od XVI wieku panowali tam Turcy osmańscy walcząc o te ziemie z Persją.

W 1917 roku terytorium Iraku zostało zajęte przez wojska brytyjskie pod dowództwem gen. Stanleya Maude (cytat: Przychodzimy jako wyzwoliciele, nie zdobywcy). Od 1918 Irak stał się brytyjskim terytorium mandatowym Ligi Narodów. Antybrytyjskie powstania stłumiono bombardowaniami i użyciem broni chemicznej (gaz musztardowy). Brytyjczycy osadzili na tronie emira Abd Allaha Fajsala.
1932-1979

Obecne państwo powstało oficjalnie w 1932 na terenach brytyjskiego mandatu Ligi Narodów jako monarchia rządzona przez dynastię Haszymidów, lecz ze znacznym wpływem interesów brytyjskich.

Wybuch drugiej wojny światowej i upadek Francji w 1940 spowodował wzrost nastrojów antybrytyjskich. Skrajni nacjonaliści żądali zerwania współpracy z Wielką Brytania i nawiązania sojuszu z Niemcami. W latach 1940 i 1941 oficerowie armii irackiej ograniczyli współpracę z armią brytyjską, a przywódcy o nastawieniu panarabskim rozpoczęli tajne rozmowy z Niemcami. W kwietniu i maju 1941 armia brytyjska wkroczyła do Iraku. Rozpoczęły się walki z armią iracką. Konflikt trwał około 30 dni i zakończył się kapitulacją wojsk irackich. Przywódcy panarabscy uciekli z kraju. Pomoc niemiecka, na którą liczyli Irakijczycy, ograniczyła się do małej jednostki Luftwaffe (7 He 111, 14 Bf 110, 20 Ju 52). Samoloty te latały z irackimi znakami rozpoznawczymi. Patrz: Wojna brytyjsko-iracka 1941.

Nowi przywódcy Iraku przyjęli brytyjskie żądania w sprawie tranzytu wojsk i zaopatrzenia. Przez Irak szła część pomocy amerykańskiej dla Związku Radzieckiego w ramach umowy Lend-Lease. Irak wypowiedział wojnę państwom Osi w styczniu 1942 roku.

Zamach stanu z 1958 roku obalił monarchię. W latach 50. wzrosło znaczenie socjalistyczno-nacjonalistycznej arabskiej partii Baas, która głosiła program zjednoczenia wszystkich krajów arabskich (inny odłam rządzi w Syrii) i reform socjalistycznych.

Z pomocą CIA Baas dokonała zamachu stanu przeciw rządom premiera Kasima w 1963 i ostatecznie przejęła pełnię władzy w roku 1968. Od 1979 do 2003 partia i kraj rządzone były przez Saddama Husajna, który odsunął od władzy wcześniejszego prezydenta Ahmeda Hassana al-Bakra. Opozycja w Iraku przestała praktycznie istnieć.
1980-1990

Po zwycięstwie rewolucji islamskiej Ruhollaha Chomeiniego w Iranie Irak otrzymywał znaczące wsparcie od mocarstw zachodnich (Francja, Wielka Brytania, USA, a także RFN) oraz Związku Radzieckiego i państw arabskich. 7 czerwca 1981 roku izraelskie lotnictwo zbombardowało zbudowany z francuską pomocą reaktor jądrowy Osirak w miejscowości Tuwaitha koło Bagdadu (pierwsze bojowe użycie samolotów F-16) obawiając się, że może być to początek irackiego programu budowy broni atomowej.

22 września 1980 pod pretekstem konfliktu granicznego o Shatt al-Arab połączone ujście do Zatoki Perskiej rzek Tygrys i Eufrat wojska irackie przekroczyły granicę z Iranem i doszło do trwającej osiem lat wojny iracko-irańskiej. Wybuch wojny spowodował zbliżenie między Zachodem i Irakiem (w 1982 USA usunęły Irak z listy krajów wspierających terroryzm i nawiązały stosunki dyplomatyczne). Stany Zjednoczone wspierały także potajemnie Iran, czego wynikiem była ujawniona w drugiej połowie lat 80. Afera Iran-Contras.

W krwawym i wyniszczającym konflikcie (łączne straty rzędu 400 mld USD), w którym obie strony łamały konwencję genewską, a wojsko irackie od 1983 wielokrotnie używało broni chemicznej, zginęło do miliona ludzi. 18 sierpnia 1988 wobec rosnącego wsparcia Zachodu i ZSRR dla Husajna Iran zdecydował się podpisać zaproponowane przez ONZ zawieszenie broni.

W połowie lat 80. wojsko krwawo stłumiło powstanie irackich Kurdów. W czasie pacyfikacji północy kraju używano broni chemicznej przeciwko cywilom. 17 marca 1988 wojsko irackie dokonało przy pomocy broni chemicznej masakry 5 tysięcy mieszkańców (75% ofiar stanowiły kobiety i dzieci) kurdyjskiego miasta Halabdża. Podobny los spotkał setki innych kurdyjskich wiosek.
1990-2000

W 1990 władze Iraku wystąpiły z roszczeniami do terytorium Kuwejtu, który stanowił kiedyś część terytorium mandatowego Ligi Narodów. Na rozkaz Saddama Husajna wojska irackie siłą zajęły terytorium tego kraju.

Po agresji irackiej na Kuwejt i aneksji tego państwa w 1990 r., Rada Bezpieczeństwa ONZ w rezolucjach nr 660 z 2 sierpnia 1990 i 668 z 29 listopada 1990 wezwała Irak do natychmiastowego wycofania się z zagarniętych ziem, nałożyła nań sankcje ekonomiczne i upoważniła państwa członkowskie do użycia wszelkich dostępnych środków w celu zmuszenia Iraku do przestrzegania wymienionych rezolucji. Brak efektów w negocjacjach spowodował powstanie wielonarodowej koalicji (38 państw) i podjęcie działań zbrojnych przeciwko Irakowi.

17 stycznia 1991 roku doszło do operacji znanej jako Pustynna Burza, która doprowadziła do wyparcia wojsk irackich z Kuwejtu. Przed operacją lądową sił połączonych Pustynny Miecz oddziały irackie zostały rozbite atakami z powietrza. W tym czasie Irak wystrzelił kilkadziesiąt rakiet Scud na cele w Izraelu oraz Arabii Saudyjskiej, ale bez większych efektów. Wycofujące się siły irackie podpaliły także większość szybów naftowych w Kuwejcie. Po kilkutygodniowej wojnie siły irackie zostały rozbite, zmuszone do wycofania się z Kuwejtu i przyjęcia warunków zawieszenia broni. Ponieważ mandat ONZ pozwalał tylko na wyparcie wojsk irackich z Kuwejtu, działania wojenne zostały przerwane po wycofaniu się Irakijczyków.

W operacji Pustynna Burza uczestniczył także polski kontyngent (319 osób), w skład którego wchodziły: okręt szpitalny (ORP Wodnik) i ratowniczy (ORP Piast) oraz personel medyczny (baza w saudyjskim porcie Al-Jubail).

W wojnie zginęło do 200 tys. Irakijczyków (głównie zmobilizowanych rezerwistów) i 148 żołnierzy koalicji antyirackiej. Praktycznie nietknięta pozostała 100-tysięczna Gwardia Rewolucyjna ostoja władzy Saddama, która zdołała się wycofać w głąb Iraku. W czasie nalotów mimo wykorzystania tzw. inteligentnej broni zginęło wielu irackich cywili (szacunkowo 10-15 tysięcy). Między innymi 13 lutego w zbombardowanym schronie w Bagdadzie zginęło 315 kobiet i dzieci.

Koalicja antyiracka nie udzieliła także pomocy wywołanym z jej inspiracji powstaniom szyitów w południowym Iraku oraz Kurdów na północy. Na mocy mandatu ONZ powstały jedynie strefy zakazu lotów dla irackich samolotów powyżej 36 oraz poniżej 33 równoleżnika. W czasie tłumienia powstań przez Gwardię Husajna zginęło ok. 60 tysięcy osób, a 1,5 mln Kurdów uciekło do Turcji i Iranu. Aby zniszczyć szyicką zbrojną opozycję, Husajn nakazał osuszyć bagna w delcie Tygrysu i Eufratu.

Po wojnie na mocy mandatu ONZ prowadzone były w Iraku kontrole tamtejszego przemysłu celem unieszkodliwienia rozpoczętego jeszcze z pomocą państw Zachodu irackiego programu budowy broni masowego rażenia. Jednocześnie nałożone zostało ścisłe embargo gospodarcze na Irak, który może wyeksportować jedynie tyle ropy, aby za pieniądze uzyskane z jej sprzedaży kupić żywność i lekarstwa. W praktyce zasady embarga nie umożliwiały nawet tego, a w dodatku znaczne sumy pieniędzy zostały sprzeniewierzone przez przedstawicieli reżimu Husajna. W wyniszczonym wojną kraju doszło do katastrofy humanitarnej, w wyniku której zmarło co najmniej kilkaset tysięcy ludzi głównie dzieci, a Irak z dość bogatego jak na standardy regionu kraju stał się jednym z najbiedniejszych.

Pomimo końca wojny i braku mandatu ONZ samoloty brytyjskie i amerykańskie patrolujące lotnicze "strefy bezpieczeństwa" na północy i południu wielokrotnie bombardowały cele naziemne według przedstawicieli Pentagonu w odpowiedzi na próby namierzania czy zestrzeliwania ich przez stanowiska obrony przeciwlotniczej.

W 1998 roku Husajn zerwał współpracę z inspektorami ONZ, oskarżając ich o działalność szpiegowską na rzecz USA oraz o przedłużanie inspekcji w celu przeciwdziałania zdjęciu nałożonych sankcji.
Inwazja 2003 r. i amerykańska okupacja Iraku

Information icon.svg Osobne artykuły: II wojna w Zatoce Perskiej i Stabilizacja Iraku.

Od 2002 roku Stany Zjednoczone posługując się niepotwierdzonymi dotąd twierdzeniami posiadania przez Irak BMR, prowadziły przygotowania do kolejnego uderzenia na Irak. Stojąc przed groźbą wojny, prezydent Husajn zgodził się na powrót inspektorów ONZ, którzy jednak nic nie wykryli. Amerykańskie plany nie zyskały poparcia wszystkich członków NATO, doprowadzając do kryzysu w Sojuszu Północnoatlantyckim. Między innymi, pomimo nacisków ze strony Francji i Niemiec, Polska poparła Stany Zjednoczone.

20 marca 2003 roku amerykańskie i brytyjskie samoloty uderzyły na cele w Bagdadzie. Następnego dnia na terytorium Iraku wkroczyły wojska koalicji. W Operacji Iracka Wolność brały udział wojska USA, Wielkiej Brytanii, Polski i Australii, a na morzu wspierały je Dania i Hiszpania.

1 maja prezydent USA George W. Bush ogłosił koniec poważniejszych walk w Iraku. Irak został podzielony na cztery strefy. Dwie północne kontrolują Amerykanie, południową Brytyjczycy, a środkową stojący na czele międzynarodowej dywizji Polacy. Alianci wprowadzili własną administrację oraz powołali z dniem 13 lipca Radę Zarządzającą złożoną z przedstawicieli głównych grup ludności szyitów, sunnitów i Kurdów w proporcjach w przybliżeniu odpowiadających proporcjom ludnościowym Iraku.

22 lipca 2003 wojska amerykańskie zabijają synów i wnuka Saddama Husajna a 13 grudnia 2003 roku Saddam Husajn został ujęty przez amerykańskich żołnierzy w pobliżu Tikritu.

1 marca 2004 r. Rada Zarządzająca przyjęła tymczasową konstytucję Iraku.

28 czerwca władzę w Iraku przejął tymczasowy rząd kierowany przez Alawiego, co formalnie zakończyło amerykańską okupację Iraku. Wojska Stanów Zjednoczonych i ich sojuszników pozostały jednak w Iraku. W tym okresie rebelianci i terroryści skoncentrowali swoje ataki na przedstawicielach nowych władz irackich. Zginęło m.in. wielu policjantów i żołnierzy irackiej Gwardii Narodowej. Powszechne stały się porwania ludzi (z pobudek politycznych, albo dla okupu). W związku z tym wiele zagranicznych firm wycofało nieiracki personel, a niektóre całkowicie zaprzestały działalności. Symbolem terroryzmu w Iraku stał się powiązany z al-Kaidą Jordańczyk Abu Musab al-Zarkawi, który stoi za najkrwawszymi zamachami.

Mimo terroru w wyborach parlamentarnych 30 stycznia 2005 r. wzięło udział 59% uprawnionych do głosowania. Byli to w większości szyici i Kurdowie. Wśród sunnitów frekwencja była bardzo mała. W najniebezpieczniejszych rejonach kraju wybory w ogóle się nie odbyły.

21 września 2006 r. brytyjski magazyn medyczny "Lancet" opublikował szacunkową liczbę ofiar po stronie irackiej, od marca 2003 do czerwca 2006 ma ona wynosić ok. 655 tys.osób, w większości cywilów[1].

5 listopada 2006 r. Saddam Husajn został skazany przez bagdadzki trybunał na karę śmierci w procesie o masakrę 148 szyitów. Wyrok wykonano 30 grudnia.

13 września 2007 roku brytyjska firma sondażowa ORB opublikowała wyniki badania 1461 dorosłych osób w Iraku, które sugerowały że liczba cywilnych ofiar konfliktu wyniosła dotąd ponad 1,2 miliona, a ponad 1/5 z 4 milionów irackich domostw straciła co najmniej jednego członka rodziny. 30 stycznia 2008 roku ORB opublikowała wyniki kolejnego badania przeprowadzonego w sierpniu-wrześniu 2007 roku, z którego wynikało, że w konflikcie w Iraku po 2003 roku mogło zginąć 1,03 miliona osób[2].